Artykuły

Wstęp

Obecnie znane całemu światu problemy z nadmiernym wydzielaniem się szkodliwych gazów do atmosfery podczas pozyskiwania energii ze źródeł konwencjonalnych oraz konieczność zmiany konsumpcyjnego stylu życia sprawiają, że konieczne staje się wprowadzenie zmian w dotychczas znanych systemach produkcji, dostarczania, zarządzania oraz użytkowania energii elektrycznej. Istotne jest zapewnienie ciągłości dostaw energii przy równoczesnym zachowaniu właściwych parametrów jakościowych w celu zapewnienia bezpieczeństwa i rozwoju krajów. W celu sprostaniu tym wymaganiom powstaje coraz więcej lokalnych inicjatyw społecznych, które za cel przyjmują budowę instalacji odnawialnych źródeł energii mogących zaspokoić ich własne potrzeby energetyczne. Przykładem takich działań jest powstawanie coraz większej ilości spółdzielni energetycznych w wielu państwach. Jak podają dostępne źródła najwięcej spółdzielni powstaje na rynku energetycznym Niemiec i Danii. Krajom tym pomogło osiągnąć takie wyniki głównie długoletnia tradycja zakładania kooperatyw oraz prawo wspierające i popierające rozwój energetyki odnawialnej. Spółdzielnie energetyczne tworzą możliwości angażowania się obywateli w proces przekształcający obecny system energetyki danego kraju poprzez uwolnienie prywatnego kapitału oraz lokalnych zasobów energetycznych. Obszary działalności spółdzielni w zależności od kraju pokrywają się z krajowymi profilami energetycznymi, tak dla Danii dominuje energia wiatrowa, ciepłownictwo oparte na biomasie w Austrii i Niemcy, które wyróżniają się na rynku europejskim szerokim wachlarzem możliwości pozyskiwania energii z różnych ekologicznych źródeł. Warto nadmienić, iż ze względu na coraz niższe kwoty inwestycyjne fotowoltaiki, coraz więcej spółdzielni decyduje się na wybór tej technologii w celu zaspokojenia swoich potrzeb energetycznych. W Polsce obecnie zarejestrowane są dwie spółdzielnie. [1, 2, 5, 9, 11].

Spółdzielnie energetyczne – definicja, ich główne założenia oraz bariery w rozwoju

Pojęcie spółdzielnia energetyczna dotyczy modelu organizacyjno-biznesowego, który swoje działanie opiera a wspólnej inicjatywie, finansowaniu i realizacji przez daną grupę obywateli projektów związanych z produkcji, sprzedaży, magazynowaniu czy dystrybucji energii elektrycznej lub ciepła pochodzących z instalacji odnawialnych źródeł energii (rys. 1). Z reguły spółdzielnie energetyczne opierają swoje działanie na możliwości zapewnienia swoim członkom wystarczającej na ich potrzeby ilości energii elektrycznej lub ciepła przy jednoczesnej poprawie lokalnej jakości powietrza i tworzeniu nowych miejsc pracy dla pobliskich mieszkańców.

Rys. 1 Schemat przykładowej spółdzielni energetycznej [13]

Europejskie spółdzielnie opierają swoją działalność głównie na otwartym i dobrowolnym uczestnictwie. Członkiem spółdzielni może zostać zarówno osoba prywatna jak i prawna np. mały lub średni przedsiębiorca czy władza lokalna pod warunkiem, że przyjmie obowiązki wynikające z członkostwa. Przystąpienie do spółdzielni jest możliwe po wykupie udziałów, które powiązane jest z nabycie współwłaścicielstwa w lokalnych inwestycjach w zakresie OZE wraz z możliwością czerpania z nich korzyści. Zgodnie z przepisami ustawy o odnawialnych źródeł energii spółdzielnie energetyczne posiadają uprawnienia do prowadzenia działalności w zakresie wytwarzania energii elektrycznej, biogazu lub ciepła z odnawialnych źródeł energii, a także równoważenia ich zapotrzebowania jedynie na potrzeby członków spółdzielni. Spółdzielnia musi zostać podłączona odpowiednio do sieci dystrybucyjnej elektroenergetycznej, gazowej lub ciepłowniczej. Zobowiązana jest również do podpisania umowy na sprzedaż energii tylko i wyłącznie z jednym sprzedawcą energii. Spółdzielnie energetyczne charakteryzuje ich prospołeczny charakter, który nie wyklucza z członkostwa nikogo z lokalnych mieszkańców.

Aby mogła powstać spółdzielnia energetyczna konieczne jest spełnienie kilku warunków. Po pierwsze swoją działalność musi prowadzić na obszarze gminy wiejskiej lub miejsko-wiejskiej lub w obrębie nie więcej niż trzech gmin sąsiadujących ze sobą. Spółdzielnia musi liczyć minimum trzech członków i umożliwiać pokrycie co roku nie mniej niż 70% zapotrzebowania energetycznego potrzeb własnych spółdzielni oraz ich członków. Swoją działalnością obejmuje obszar jednego operatora systemu dystrybucyjnego, który zaopatruje w energię elektryczną wytwórców i odbiorców, którzy są członkami danej spółdzielni. Należy jednak zaznaczyć, że wielkość spółdzielni jest ograniczona do 10 MW zainstalowanej mocy elektrycznej. Rozliczenie ilości energii odbywa się na podstawie wskazania urządzeń pomiarowo-rozliczeniowych przyłączonych do tej sieci, spółdzielnia nie jest zobowiązana do uiszczenia opłat rozliczeniowych, ani za usługę czy dystrybucje. Opłaty za usługę dystrybucji są uiszczane przez Sprzedawcę Zobowiązanego na rzecz Operatora Systemu Dystrybucyjnego w modelu opustowym. Po spełnieniu wymienionych warunków można rozpocząć proces zawiązywania spółdzielni (rys. 2), w którym po zebraniu minimalnej ilości członków należy przygotować statut spółdzielni, który stanowić będzie najważniejsze prawo wiążące w spółdzielnie wszystkich jej członków i zarazem będzie określał zasady jej funkcjonowania.

Przy opracowywaniu statutu należy zadbać o zgodność zapisów z przepisami ustawy o odnawialnych źródłach energii. Ponadto powinno się określić w jaki sposób będzie odbywać się wzajemne rozliczanie się spółdzielni energetycznej i jej członków z wyprodukowanej i zużytej energii, a także zasady rozliczania w przypadku ewentualnego zakupu energii, w przypadku niewystarczającej jej produkcji. Następnie dokonuje się wyboru organów spółdzielni, aby w kolejnym kroku móc dokonać jej rejestracji w Krajowym Rejestrze Sądowym. Zatwierdzenie spółdzielni w wykazie spółdzielni energetycznych jest możliwe przez złożenie w Krajowym Ośrodku Wsparcia Rolnictwa wniosku wraz z załącznikami takimi jak statut spółdzielni oraz oświadczenia.

Mimo tego, że spółdzielnie energetyczne wpływają na rozłożenie kosztów inwestycyjnych, a także chronią członków przed wzrostami cen energii cały czas są zbyt mało popularne w Polsce. Główną przyczyną takiego stanu rzeczy jest wciąż zbyt mała wiedza mieszkańców kraju na ten temat, ale również bariery wynikające z obowiązujących regulacji. Za główne bariery powodujące utrudnienia w powstawaniu licznych spółdzielni jest m.in. brak przepisów, które w jednoznaczny sposób zobowiązywałyby przedsiębiorstwa energetyczne do zawarcia umów ze spółdzielniami. Ponadto utrudnieniem jest również brak regulacji, które wpływałyby na rozwój małych instalacji odnawialnych źródeł energii w ramach działalności spółdzielni, a także nieprecyzyjne przepisy określające zwolnienia z opłat mocowych odbiorców w taryfie dla gospodarstw domowych. Dodatkowo ograniczeniem w powstawaniu spółdzielni jest możliwość jej działania jedynie w obrębie trzech gmin oraz ograniczona moc instalacji. W Niemczech w latach 2006-2017 powstało prawie 855 spółdzielni, w których aż 95% członków to osoby prywatne. Według statystyk do głównych motywów powstawania ich podaje się zapewnienie lokalnej produkcji prądu, a także wsparcie OZE i dla regionalnej gospodarki (rys. 3). W celu ich powstania zainwestowano ponad 2,5 miliona euro, aby pozyskiwać energię ze słońca, wiatru czy biomasy. Większość powstałych instalacji zostało umieszczonych na dachach budynków własności danej gminy, co pozwala na umożliwienie produkcji energii przez mieszkańców, którzy nie mają możliwości budowy instalacji na własnych dachach. [3, 4, 6-10, 12]

Podsumowanie

W polskim sektorze energetycznym występuje wiele wyzwań, które wynikają z przyjętej przez Unię Europejską polityką energetyczną oraz klimatu, a także z tak bardzo uderzającymi w każdego obywatela rosnącymi cenami energii. Rozwiązaniem tego problemu niewątpliwe może być rozwój energetyki rozproszonej w tym spółdzielni energetycznych, gdzie obywatele są zarówno odbiorcami energii jak i ich producentami. Tworzenie takiego podejścia w polskiej energetyce wynika nie tylko z problemów branży energetycznej, ale również z podążania za trendami obecnymi w innych krajach UE. Rozwijając generacje rozproszą istotne jest odejście od produkcji energii w dużych elektrowniach na rzecz jej produkcji w małych instalacjach OZE rozproszonych po całym kraju, w tym przypadku idealnym rozwiązaniem jest powstawanie spółdzielni energetycznych. Przynoszących korzyści zarówno globalnych w postaci redukcji emisji gazów cieplarnianych, a także lokalnych w postaci nowych miejsc pracy i stałości cen energii lokalnych mieszkańców. Dlatego tak ważna jest popularyzacja tej formy energetyki. Brak wiedzy mieszkańców Polski na temat jak razem, lokalnie produkować czystą i wystarczającą na własne potrzeby energie to jedna z istotnych przeszkód w rozwoju energetyki rozproszonej.